in verband met vragen over welke massa enz. even een beschrijving over het "polariseren" van de dynamo en de globale werking zodat je begrijpt waarom dit nodig is.
De laadinrichting van de TE serie, 35 serie en de 65,135 modellen tot de introductie van de wisselstroom dynamo hadden allemaal een gelijkstroom dynamo met een apparte laad regelaar. De dynamo is met twee kabels verbonden met de regelaar. Het systeem is "zelf startend", het heeft geen accu nodig om spanning op te wekken.
De dynamo zelf heeft een stel stil staande veld wikkelingen en een anker met verschillende generator wikkelingen. De aansluitingen daarvan kunnen verschillende vormen hebben, tapeinden of stekkers in verschillende vormen, maar altijd een grote en een kleinere. De kleinere van de twee is de veld (F) aansluiting, de grote de generator (D) aansluiting. Bijde wikkelingen zijn aan de andere kant verbonden met massa. Dat laatste betekend dat het huis van de dynamo een goede electrische verbinding moet hebben met z'n montage beugel en die weer met de motor !.
De regelaar bestaat uit een viertal spoelen/cq relais. Er zijn twee contacten, bijde bediend door 2 van de spoelen. Het "tril contact" welke het veld regeld en het "cut out" contact welke de dynamo met de accu verbind. Bijde hebben een hoofd bedien spoel welke spanning gevoelig reageerd. het veld kontact schakeld het veld aan en uit aan de hand van de spanning zodat het geleverd vermogen overeenkomt met de vraag. Het cut-out contact verbind de dynamo met de accu als die voldoende spanning leverd en weer uit als dat minder is dan de accu spanning zodat de accu alleen geladen wordt en ontladen wordt voorkomen. De volle stroom die geleverd wordt loopt door twee dikke draad spoelen die ook bijde relais bedienen. Het veroorzaakte veld is tegen gesteld aan de spanningsgevoelige spoelen zodat bij een overbelasting (te veel stroom) de relais worden uitgeschakeld, een stroom begrenzende werking dus.
Het aanlopen (zelf starten) werkt als volgt. Door dat er geen spanning is in het systeem is het tril contact gesloten en het cut-out contact open. Begint nu de dynamo te draaien zal het restmagnetisme in de veld-spoel pool schoenen een kleine spanning op wekken in de generator spoelen op het anker. Omdat die middels het tril contact zijn verbonden met de veld spoelen wordt hierdoor het veld sterker, dat geeft weer meer spanning, wat weer een sterker veld geeft enz. Op een zeker moment is de spanning hoog genoeg om met de accu verbonden te worden en schakeld het cut-out contact in. Bij het berijken van de gewenste laadspanning (6,9 of 13,8 V) zal het tril contact open gaan waardoor het veld verzwakt wordt. Het deel van de tijd dat dit contact open is bepaald de hoeveelheid energie in het veld en daarmee het geleverd vermogen naar gelang de belasting. In princiepe wordt de spanning op constant 6,9 of 13,8 V gehouden behalve in overbelasting situaties waar de stroom begrenzing in werking treed.
Polarizeren is nodig omdat de dynamo plus of min 6/12V leverd als gevolg van de richting van het resterende magnetisme in het veld. Als dat negatief is en je hebt de accu er andersom op dan loopt de dynamo aan naar -12V en op moment dat het cut-out contact dicht gaat wordt die verbonden met +12V, een korstluiting ter waarde van 24V dus !. Polariseren kan ook nodig zijn als de dynamo zeer lang niet meer heeft gedraaid en het rest magnetisch veld verdwenen is. Om een dynamo te polariseren doe je dus niets anders dan dit rest veld weer opbouwen cq van richting veranderen. De methode is simpel, veld met accu verbinden en even vast houden en dan weer los laten. Je zet de accu er op zoals je wilt, op de Fergusons is het normaal met de plus aan massa. De andere aansluiting van de accu is dan de "hete" aansluiting in het normale geval dus de min. Neem een stuk kabel of een startkabel en verbind een kant met de "hete" accu pool en de andere kant ca 5-10 seconden met de kleine veld aansluiting op de dynamo (motor uit). Daarvoor hoeft de bedrading niet te worden afgekoppeld behalve als je er anders niet bij kunt. Daarmee heb je de dynamo gepolariseerd en indien het allemaal verder in orde is zal het nu naar behoren moeten werken. Zorg er voor bij deze handeling de andere kant van de kabel niet tegen blanke delen van de trekker te laten komen, dat geeft kortsluiting en aangezien er geen zekering in zit kan dat gevaarlijke situaties opleveren !.
Het schema ziet er zo uit :
Dit is het schema van een TEF, de legenda zijn :
1&2 Accu, 6V (meestal 1 accu nu)
3 startrelais
4 startmotor
5 contactslot (indien niet gewenst de twee aansluitingen met elkaar verbinden)
6 ampere meter
7 gloei schakelaar
8 gloei element
9 laad regelaar
10 dynamo
De bekabeling voor de aardaansluiting van de regelaar en de F verbinding moeten minimaal 1mm² maar liever 1,5mm² zijn. De verbinding regelaar/amperemeter, amperemeter/accu en de D draad moeten 4mm² zijn. Indien je ook lampen en andere verbruikers aansluiten wilt en op de ampere meter wilt kunnen zien wat het effect is bedenk dan dat er mogelijk grotere stromen kunnen lopen dan alleen de dynamo geeft. in dat geval de kabel accu/ampere meter en overige kabels volgens de volgende regels nemen. Bij kortstondig gebruik rekend men met 5 ampere per 1mm², bij langdurig gebruik ga je uit van 3 ampere. Dus voor een set lampen die je lang gebruikt bijvoorbeeld 2x55W+2x5W (twee koplampen en twee achterlichten) kom je op een totaal van 120W. De stroom die dit trekt is dan het vermogen gedeeld door de spanning dus 120/12=10Ampere. Dan volgt uit de berekening 10/3(landurig) 3,3333mm². De eerstvolgende handels maat is dan 4mm². In dit geval zal dus de kabel zwaar genoeg zijn. Wil je echter ook nog 2 werklampen aansluiten a 55W dan wordt het 4x55+2x5=230W/12=19.166/3(langdurig)6,4. Dit is dichter bij de handelsmaat 6mm² en groter dan de 4 dus wordt het dan 6. Wil je de regel handhaven wordt het de volgende handelsmaat van 10mm². Bedenk wel dat de dynamo maximaal zo'n 15 ampere netto opbrengt en als je dus het zelfde gebruikt of meer je de accu dus niet meer laad cq. ontlaad !.
Succes,
René de Bruin
Edit 4